Sultan Abdülaziz Han(1830-1876)’ın oğlu olarak İstanbul’da dünyaya geldi. Osmanlı Hanedan Reisi ve son İslâm Halifesi’dir. Saraydaki eğitimi süresince birçok yabancı dil öğrenen, tarih ve edebiyata merakıyla bilinen Abdülmecid Efendi, güzel sanatlar alanında, özellikle resimde gösterdiği istidat ile döneminin meşhur ressamları arasında yer aldı. Hususî yaşamında, I. Dünya Savaşı sonunda, İstanbul’un işgal altında bulunduğu sırada, Sultan Vahdeddin’in bazı davranışlarını alenen tenkit edip Kuvâ-yi Milliye lehinde beyanlarda bulunduğu, hatta bir ara Ankara’ya gitmesinin bile söz konusu olduğu, fakat millî harekâtın başına hânedandan birinin geçmesini istemeyen İngilizler’in onu göz hapsine aldığı rivayet edilmektedir.
Abdülmecid Efendi, döneminin toplumsal yapılanmasında yer alan teşkilatlanmalara kayıtsız kalmayarak Osmanlı Ressamlar Cemiyeti, Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Türk Kızılayı) ve Ermeni Kadınlar Birliği gibi pek çok sivil ve sosyal kuruluşa destek verdi.
3 Mart 1924 tarihinde halifeliği kaldıran ve Osmanlı hânedanını yurt dışına çıkarmayı öngören 431 sayılı Kanun’un kabul edilmesiyle, maiyetinde çocukları, çocuklarının Hocası, iki kâtibi ve doktoru ile İstanbul’u terk eden Abdülmecid Efendi, önce İsviçre’nin bir kasabasına, bir süre sonra da Paris’e yerleşerek hayatının geri kalanını burada geçirdi. II. Dünya Savaşı sırasında, 1944 yılının 23 Ağustos günü, Paris bombalanırken hayata gözlerini yumdu.
Abdülmecid Efendi, Türk resim sanatının öncü isimleri arasında yer aldı. 1909’da kurulan Osmanlı Ressamlar Cemiyeti’nin fahrî başkanlığını üstlendi. Yurt içinde ve yurt dışındaki çeşitli sergilere tablolarını gönderdiği bilinen Abdülmecid Efendi’nin eserlerinden Harem’de Beethoven, Harem’de Goethe ve Yavuz Sultan Selim adlı tabloları Paris ve Viyana şehirlerinde sergilenmiştir. Özellikle portre alanında başarılı olan sanatçının en önemli portreleri arasında devrinin ünlü şairi Abdülhak Hâmit Tarhan’ın portresi ile kızı Dürrüşehvar Sultan ve oğlu Ömer Faruk Efendi’nin portrelerini saymak mümkündür.
Sultan Abdülhamid döneminin (1876-1909) “Saray Ressamı” olan Fausto Zonaro, dönemin “Ressam Şehzade”si Abdülmecid Efendi ile olan yakın dostluğunun başlangıcını ve şahsına ne kadar değer verdiğini anılarında kendi cümleleri ile şu şekilde anlatmıştır: “Beşiktaş’ta oturmaya başladığımdan beri Sultan Aziz’in oğlu Şehzade Abdülmecid Efendi bana candan ilgi gösteriyor ve başkâtibini mahsus selamlarla, her vesilede bana gönderiyordu. Ben de eserlerimin ithaflı fotoğraflarını ya da sanatımdan söz eden bir iki dergiyi kendilerine göndererek karşılık veriyordum. Şehzade Hazretleri bana bir-iki armağan da göndermişti ki, bunlar arasında iki tablosunun fotoğrafını hatırlıyorum. Resim yapıyordu ve belki de bu sebeple bana büyük saygısı ve sevgisi vardı.” … Aynı şekilde Zonaro da Abdülmecid Efendi’den saygı ve sevgi ile bahsetmekte, kendisini “sanat aşkı ile dolu, nazik bir insan” olarak nitelendirmekteydi. (Bakınız: Akile Çelik, “Sultan II. Abdülhamid’in Ressamı Fausto Zonaro ve Son Halife Abdülmecid Efendi’ye Gönderdiği Kartpostallar”, Millî Saraylar Sanat Tarih Mimarlık Dergisi, Yıl:19, Sayı:18, s.102)
Abdülmecid Efendi, döneminin manzara geleneğine rağmen resimlerinde figürü ön plana çıkaran bir üslûbu izlemiştir. “Sarayda Beethoven”, “Harem’de Goethe”, “Saraylı Hanım”, “Halil Edhem” gibi portreleri ve kendi portresi, bu yeni anlayışın güzel örnekleridir. Tabloları, ilk olarak 1986’da İstanbul’da özel bir sanat galerisinde sergilenmiştir.
Abdülmecid Efendi’nin desteklediği önemli sanatsal gelişmeler arasında; Osmanlı Ressamlar Cemiyeti’nin gazete çıkarma girişimleri, Galatasaray sergileri, Şişli Atölyesi’nin kurulması, Viyana sergisi, H. Avni Lifij’in Paris’te burslu okutulmasını saymak mümkündür.
Resim kadar müziğe de büyük ilgi duyan Abdülmecid Efendi’nin çok sayıda bestesi olduğu bilinmekle birlikte, eserlerinin pek azına ulaşılabilmiştir.
“Abdülmecid Efendi” maddesi, (Yazar: Cevdet Küçük), İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 1. Cilt, İstanbul, 1988, s.263-264.
https://www.kulturportali.gov.tr/portal/abdulmecid-efendi
https://tr.wikipedia.org/wiki/Abdülmecid_Efendi
Akile Çelik, “Sultan II. Abdülhamid’in Ressamı Fausto Zonaro ve Son Halife Abdülmecid Efendi’ye Gönderdiği Kartpostallar”, Millî Saraylar Sanat Tarih Mimarlık Dergisi, Yıl:19, Sayı:18, s.92-112. (Erişim: dergipark.org.tr)
