Sultan Abdülaziz Han(1830-1876)’ın oğlu olarak İstanbul’da dünyaya geldi. Osmanlı Hanedan Reisi ve son İslâm Halifesi’dir. Saraydaki eğitimi süresince birçok yabancı dil öğrenen, tarih ve edebiyata merakıyla bilinen Abdülmecid Efendi, güzel sanatlar alanında, özellikle resimde gösterdiği istidat ile döneminin meşhur ressamları arasında yer aldı. Hususî yaşamında, I. Dünya Savaşı sonunda, İstanbul’un işgal altında bulunduğu sırada, Sultan Vahdeddin’in bazı davranışlarını alenen tenkit edip Kuvâ-yi Milliye lehinde beyanlarda bulunduğu, hatta bir ara Ankara’ya gitmesinin bile söz konusu olduğu, fakat millî harekâtın başına hânedandan birinin geçmesini istemeyen İngilizler’in onu göz hapsine aldığı rivayet edilmektedir.
Abdülmecid Efendi, döneminin toplumsal yapılanmasında yer alan teşkilatlanmalara kayıtsız kalmayarak Osmanlı Ressamlar Cemiyeti, Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Türk Kızılayı) ve Ermeni Kadınlar Birliği gibi pek çok sivil ve sosyal kuruluşa destek verdi.
3 Mart 1924 tarihinde halifeliği kaldıran ve Osmanlı hânedanını yurt dışına çıkarmayı öngören 431 sayılı Kanun’un kabul edilmesiyle, maiyetinde çocukları, çocuklarının Hocası, iki kâtibi ve doktoru ile İstanbul’u terk eden Abdülmecid Efendi, önce İsviçre’nin bir kasabasına, bir süre sonra da Paris’e yerleşerek hayatının geri kalanını burada geçirdi. II. Dünya Savaşı sırasında, 1944 yılının 23 Ağustos günü, Paris bombalanırken hayata gözlerini yumdu.
Abdülmecid Efendi, Türk resim sanatının öncü isimleri arasında yer aldı. 1909’da kurulan Osmanlı Ressamlar Cemiyeti’nin fahrî başkanlığını üstlendi. Yurt içinde ve yurt dışındaki çeşitli sergilere tablolarını gönderdiği bilinen Abdülmecid Efendi’nin eserlerinden Harem’de Beethoven, Harem’de Goethe ve Yavuz Sultan Selim adlı tabloları Paris ve Viyana şehirlerinde sergilenmiştir. Özellikle portre alanında başarılı olan sanatçının en önemli portreleri arasında devrinin ünlü şairi Abdülhak Hâmit Tarhan’ın portresi ile kızı Dürrüşehvar Sultan ve oğlu Ömer Faruk Efendi’nin portrelerini saymak mümkündür.
Sultan Abdülhamid döneminin (1876-1909) “Saray Ressamı” olan Fausto Zonaro, dönemin “Ressam Şehzade”si Abdülmecid Efendi ile olan yakın dostluğunun başlangıcını ve şahsına ne kadar değer verdiğini anılarında kendi cümleleri ile şu şekilde anlatmıştır: “Beşiktaş’ta oturmaya başladığımdan beri Sultan Aziz’in oğlu Şehzade Abdülmecid Efendi bana candan ilgi gösteriyor ve başkâtibini mahsus selamlarla, her vesilede bana gönderiyordu. Ben de eserlerimin ithaflı fotoğraflarını ya da sanatımdan söz eden bir iki dergiyi kendilerine göndererek karşılık veriyordum. Şehzade Hazretleri bana bir-iki armağan da göndermişti ki, bunlar arasında iki tablosunun fotoğrafını hatırlıyorum. Resim yapıyordu ve belki de bu sebeple bana büyük saygısı ve sevgisi vardı.” … Aynı şekilde Zonaro da Abdülmecid Efendi’den saygı ve sevgi ile bahsetmekte, kendisini “sanat aşkı ile dolu, nazik bir insan” olarak nitelendirmekteydi. (Bakınız: Akile Çelik, “Sultan II. Abdülhamid’in Ressamı Fausto Zonaro ve Son Halife Abdülmecid Efendi’ye Gönderdiği Kartpostallar”, Millî Saraylar Sanat Tarih Mimarlık Dergisi, Yıl:19, Sayı:18, s.102)
Abdülmecid Efendi, döneminin manzara geleneğine rağmen resimlerinde figürü ön plana çıkaran bir üslûbu izlemiştir. “Sarayda Beethoven”, “Harem’de Goethe”, “Saraylı Hanım”, “Halil Edhem” gibi portreleri ve kendi portresi, bu yeni anlayışın güzel örnekleridir. Tabloları, ilk olarak 1986’da İstanbul’da özel bir sanat galerisinde sergilenmiştir.
Abdülmecid Efendi’nin desteklediği önemli sanatsal gelişmeler arasında; Osmanlı Ressamlar Cemiyeti’nin gazete çıkarma girişimleri, Galatasaray sergileri, Şişli Atölyesi’nin kurulması, Viyana sergisi, H. Avni Lifij’in Paris’te burslu okutulmasını saymak mümkündür.
Resim kadar müziğe de büyük ilgi duyan Abdülmecid Efendi’nin çok sayıda bestesi olduğu bilinmekle birlikte, eserlerinin pek azına ulaşılabilmiştir.
Halife Abdülmecid Efendi'nin Katıldığı Sergiler:
1886-1888 Arası Atina Güzel Sanatlar Fakültesi Heykel Eğitmeni Georges Broutos'un Atölyesine Gönderilen Yapıtlar
1914 Paris Salon Sergisi
1915 Sanayi-i Nefise Mektebi Kopyalama Etkinlikleri
? Özel Bir Galeride Düzenlenen Kişisel Resim Sergisi
1918 Viyana Sergisi
1919 Galatasaray Resim Sergisi
1920 Galatasaray Resim Sergisi
1922 Galatasaray Resim Sergisi
1924 Sonrası Nice Müze Massena
1924-1944 Arası Paris Sonbahar Salon Sergileri
1928 Paris Sonbahar Salon Sergisi
Halife Abdülmecid Efendi'nin Ölümünden Sonra, İstanbul'da Sanatçının Adına Açılan Sergiler:
1986 Şişli/Beymen Abdülmecid Efendi'nin Resimleri Sergisi
1993 Dolmabahçe Sarayı Müzesi Abdülmecid Efendi'nin Resimleri Sergisi
1998 Dolmabahçe Sarayı Müzesi Bodrum Katı Abdülmecid Efendi'nin Resimleri Sergisi
“Abdülmecid Efendi” maddesi, (Yazar: Cevdet Küçük), İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 1. Cilt, İstanbul, 1988, s.263-264.
https://www.kulturportali.gov.tr/portal/abdulmecid-efendi
https://tr.wikipedia.org/wiki/Abdülmecid_Efendi
Akile Çelik, “Sultan II. Abdülhamid’in Ressamı Fausto Zonaro ve Son Halife Abdülmecid Efendi’ye Gönderdiği Kartpostallar”, Millî Saraylar Sanat Tarih Mimarlık Dergisi, Yıl:19, Sayı:18, s.92-112. (Erişim: dergipark.org.tr)
Eylem Yağbasan, Halife Abdülmecid Efendi ve Sanatı, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2004
İstanbul, Mimar Sinan Üniversitesi, Resim ve Heykel Müzesi
İstanbul, Aşiyan Müzesi
İstanbul, Topkapı Sarayı Müzesi
İstanbul, Dolmabahçe Sarayı Müzesi
İstanbul, Sabancı Müzesi
Nice, Müze Massena
Eylem Yağbasan, Halife Abdülmecid Efendi ve Sanatı, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2004
“Abdülmecid Efendi” maddesi, (Yazar: Cevdet Küçük), İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, 1. Cilt, İstanbul, 1988, s.263-264.
Akile Çelik, “Sultan II. Abdülhamid’in Ressamı Fausto Zonaro ve Son Halife Abdülmecid Efendi’ye Gönderdiği Kartpostallar”, Millî Saraylar Sanat Tarih Mimarlık Dergisi, Yıl:19, Sayı:18, s.92-112.
ANONİM. "Paris Sanayi-i Nefise Salonuna Bir Tablosu Kabul Olunan Şehzade Abdülmecid Efendi Hazretleri." Şehbal, 93, 15 Mart 1330/1914-1915.
ANONİM. ''Veliahd Saltanat Hazretlerinin Tabloları." Tarik, 28 Temmuz, 1335/19191: 2.
ANONİM. "Bu Resim Veliahd Saltanat Abdülmecid Efendi Hazretlerinin Geçen Ay Zarfında Türk Ocağında Açılan Türk Sanayii Sergisi'ne Ziyareti'nde Gazetemiz Tarafından Sürat Mahsusda Aldırılmıştır." İnci, 11, 1335/ 1919r: 6.
ANONİM. "Halife Abdülmecid'in Resimleri." Antika, 19, 1986a: 59-60.
ANONİM. Saray Resim Koleksiyonunda Abdülmecid Efendi'nin Yapıtları, T.B.M.M. Vakfı Yayınları, 1993c.
ATAGÖK, Tomur. "Ressam Abdülmecid Efendi." Hürriyet Gösteri, 71, 1986: 39-40.
BAŞKAN, Seyfi. Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye'de Resim, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1997.
DAL, Esin. "1915-1923 Yıllan Arası, İstanbul'daki Resim Hayatı Olayları ve Bunların Değerlendirilmesi", (Yayımlanmamış Lisans Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 1976.
ERSOY, Ayla. "Padişahlar ve Resim Sanatı." Antik ve Dekor, Ocak, 50, 1999: 72-78.
GERMANER, Semra. "Osmanlı İmparatorluğu'nun Uluslararası Sergilere Katılımı ve Kültürel Sonuçları." Tarih ve Toplum, 9, 1991: 35-41.
GİRAY, Kıymet. "Son Halife Veliahd Abdülmecid Efendi'nin Yaşamı ve Sanatı." Proceedings of the 11 th lntemational Congress of Turkish Art, Utrecht-The Netherlands, August 23-28, 1999), EJOS, IV, 47, 2001: 47-31.
GÖREN, Ahmed Kamil. "Türk Resim Sanatında Şişli Atölyesi, Viyana Sergisi ve Gerçekleştirilemeyen Berlin Sergisi." Türkiyemiz, 78, 1996: 50-56.
GÖREN, Ahmed Kamil. Türk Resim Sanatında Şişli Atölyesi ve Viyana Sergisi, İstanbul, Asır Matbaası, 1997.
GÜRÇAĞLAR, Aykut. "Abdülmecid Efendi ve Haremde Beethoven'in Düşündürdükleri." Sanatta Etkileşim Sempozyumu, Ankara, iş Bankası Basımevi, 2000: 136-141.
KUYRUKÇU. Leyla. "Ressam Abdülmecid Efendi", (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi, 1991.
MASARACI, Yasemin. "Çok Unvanlı Soylu (Şehzade, Veliahd, Halife ve Ressam): Abdülmecid Efendi." Antik ve Dekor, 73, 2002: 82-85.
ÖNER, Sema. "Geçmişten Günümüze Önemli Bir Birikim Milli Saraylar Tablo Koleksiyonu." Mili Saraylar, 1987: 87-95.
ÖNER, Sema. "Tanzimat Sonrası Osmanlı Saray Çevresinde Resim Etkinliği (1839-1923) ", (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi, 1991.
ÖNER, Sema. "Tanzimat Sonrası Osmanlı Sarayı Çevresinde Resim Sanatı." Milli Saraylar, 1992: 58-77.
ÖNER, Sema. "Dolmabahçe Sarayı Resim Koleksiyonu'ndaki Yapıtlarıyla Halife Abdülmecid Efendi." Osman Hamdi Bey ve Dönemi Sempozyumu Bildirileri, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1993: 83-97.
ÖZEL, Mehmed. Ankara Resim ve Heykel Müzesi, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
RENDA, Günsel. Batılaşma Döneminde Türle Resim Sanatı, Ankara, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 1977.
RENDA, G. ve T. EROL. Başlangıcından Bugüne Türk Resim Sanatı Tarihi, İstanbul, Tiglat Yayınları, 1979.
SEVİNÇ, Gülsen. "Ressam Şehzade Abdülmecid Efendi'nin Sultan II. Abdülhamid'in Tahttan İndirilişi (Hal'ı) Adlı Tablosuna Dair Çözümlemeler." Türkiye'de Sanat, Eylül- Ekim, 45, 2000: 16-21.
TANSUĞ, Sezer. "Şehzade Abdülmecid Efendi'nin İlgi Çekici Ressam Kişiliği." Sanat Çevresi, 143, 1990a: 4-6.
TOROS, Taha. "Bir Tablosu 160.000 Liraya Satılan Ressam Halife." Hayat,36, 1971:23.
TOROS, Taha. "Ressam, Resim Tenkitçisi Bir Halife." Hayat , 51, 1976: 16-17.
