61. Devlet Resim ve Heykel Yarışması Sergisi Kataloğu

Katalog'dan;

Devlet Resim ve Heykel Sergisi'ne İlişkin bir Model Önerisi - Prof. Dr. Turan EROL

"Devlet Resim ve Heykel Sergisi ülkemizde sanat alanında Devlet desteğinin tipik bir örneğidir. Altmış yılı aşan tarihin­de sanatçılar arasında en çok tartışılan bir organizasyon ol­ması bir bakıma bu sergiden yana kaydedilmesi gereken olumlu bir nottur. Devlet Resim ve Heykel Sergisi ressamla­rımız ve heykeltıraşlarımız için değerli bir olanak, özellikle genç sanatçılar için kendini sınama ve kanıtlama alanı sayı­la gelmiştir. Çünkü Türkiye'de Seçici Kurul ve ödül sistemini öngören ilk büyük toplu sergi Devlet Resim ve Heykel Sergi­si'ydi. ilk kez 1939 yılında Ankara Sergi Evi'nde önceki yıllar­da düzenlenen "İnkılap Resimleri", 1. ve il. "Birleşik Sergi"ler­den edinilen deneyimlerin ardından ulaşılmış nihai bir çö­züm olarak açılan Devlet Resim ve Heykel Sergisi, Devlet eliyle sanat yaşamımıza getirilmiş, kurumlaştırılmış bir or­ganizasyon olsa bile, özgür yaratıcılığı özendiren yönetmeli­ğiyle plastik sanatlar alanında resmi havadan uzak, bağım­sız, güdümsüz bir sanat hareketi özniteliğini günümüze ka­dar koruyabilmiştir. Zaman zaman işleyiş, yürütme, düzenle­me konularında bazı teknik değişiklikler geçirmiş olsa da sergi yönetmeliğinin özgür yaratıcılığı öngören, sanatçıları eğilim, anlayış ve malzeme seçiminde serbest bırakan mad­desi hiç değişmeden süre gelmiştir. Doğrusu, sanatçılarımız da bazen değişen siyasal koşullar altında iktidarların yersiz müdahalelerini savuşturmayı bilmişler, özgün yaratıcılıktan ödün vermeğe yanaşmamışlardır. 

Plastik sanatlar yaşamımızda Devletin izlediği yol, aslını söylemek gerekirse yön verme niyeti şöyle dursun, genelde yürek burkan bir ilgisizlik ve işi doğal akışına bırakmak ol­muştur. Gerçekten de Devletin sanatsal yaratıcılık karşısın­daki tutumu, hiç bir zaman radikalleşmemiş, olaya biraz da kenardan bakan bir seyirci tavrını pek aşamamıştır. Bu du­rum kuşkusuz hesaplı olarak tercih edilmiş bir yaklaşım biçimi değildir, bunda bazı kültürel ve toplumsal nedenler ara­mak mümkündür, ancak konuyu böyle bir yazının sınırları içinde irdelemeye girişmeyip asıl sorunları ele alalım: 

Yaşadığımız süreçte Devlet'in sanat alanındaki işlevi ne ola­caktır? Tablo, heykel alım satımının giderek verimli bir iş ala­nı olmağa başlamış bulunması ve bu gelişmenin yanı sıra özel girişimcilerce, bankalar ve vakıflarca yürütülen etkinlik­ler, Devlet desteğinin biçim değiştirmesine yol açacaktır. Devlet desteği başarılı, önemli ürünleri satın alma, iyi düşünülmüş ve hazırlanmış projelere parasal destek sağlama bi­çiminde yürütülecektir. Bununla birlikte gelenekselleşmiş, kurumsallaşmış bir sanat hareketinin devam etmesi de gü­zeldir. Ancak Devlet Resim ve Heykel Sergisi, adından başla­narak yönetmeliğinde yapılacak değişikliklerle çağa uydurul­malıdır. Bu sergiye giderek zayıflayan ilgiyi canlandırmanın yolları istenirse bulunabilir. 

61. Serginin Seçici Kurulu'nun eleme ve değerlendirme çalış­maları sırasında yaşanılan çelişkilerden söz etmekte yarar görüyorum. Adı Devlet Resim ve Heykel Sergisi olsa da, Ser­gi Yönetmeliği, Resim, Heykel, Özgün Baskı ve Seramik ol­mak üzere dört dala ayrılıyor ve sanatçılara dört ayrı dalda sergiye katılma ve yarışma olanağı veriyor. Gözlemim, bu ayırımını giderek zorlanmağa başlamış olduğudur. Örneğin seramik dalında yarışmaya katılmış olduğu halde seramik sanatının ilkeleriyle hiç ilgisi olmayan, pek ala heykel sayıla­bilecek bir işe seramik ödülü; özgün baskının çoğaltılabilir­lik özelliğine hiç uymayan bir çalışmanın resim dalında ya­rışması daha uygun alacakken, nedense özgün baskı dalında sergiye katılmış olması seçici kurulda tereddütlere, tartış­malara neden olmaktadır. öte yandan dokuz üyeden oluşan Seçici Kurulun oluşturulmasında her dal için uzmanlaşmış temsilciler bulunmasına çalışılmış gözükse de, bütün dallar­da eşit oy hakkına sahip bu üyeler tercihlerinde çelişkiye dü­şebiliyorlar. Örneğin, demir ayaklar üzerine yerleştirilmiş ve suyla doldurulmuş akvaryumlardan oluşan bir "yerleştirme" (installation) akvaryumların içine cam ve seramik parçaları atılmış olduğu için seramik yapıt sayılıyor, üstelik de ödül­lendiriliyorken, resim dalında fotoğrafa ya da bilgisayara da­yandırılan işlere kuşkuyla yaklaşılıyor. 

Günümüzde plastik sanatlar alanında kategorik dal ayırımı yapmak dünyanın gidişine ters bir tutumdur. Devlet Resim ve Heykel Sergisi ad ve kavram (concept) değiştirmeli ve kendini yenilemeli, adı belki de "Devlet Sanat Sergisi" olma­lı. .. Her şeyden önce dal ayırımı kaldırılmalı, her ne biçimde gerçekleştirilmiş olursa olsun "Yapıt" (eser, iş, tasarım) değerlendirmeye alınmalıdır. Nasıl ki 1970'lerin başında Birin­ci, İkinci gibi sıralama biçiminden vazgeçilerek, "Başarı Ödülleri" sistemine geçilmişse, bundan sonra da yapıt, iş ta­sarım, her ne biçimde ve hangi tür gereçlerle gerçekleştiril­miş olduğuna bakılmaksızın özgünlük, buluş, teknik beceri, düşünce, duyarlık değerlendirilmelidir. Seçici kurul Devletçe satın alınacak yapıtları bu ölçütlerle saptamalıdır. 

Şimdi asıl soruna geliyoruz: Seçici kurul (jüri) sorunu. Günümüzde eski zamanların sergi komiseri, yetkileri çok ge­nişletilerek tek seçici kimliği ve "crator'' adı ile karşımıza çık­tı. Devlet sanat sergisi (ya da "Kültür Bakanlığı Sanat Sergi­si") için tek seçici modelini öneriyor değilim; ancak seçici ku­rulun bileşimi çok ciddi bir konudur. Her koşul ve durumda geçerli, mutlak bir güzellik örneği olsaydı, yapıtlar kafadaki bu modele göre değerlendirilebilir, seçici kurulların işi pek kolaylaşmış olurdu. Belki de bireyin ötesinde ortak bir este­tik duyumdan söz edilebilirdi. Ancak her yapıtın öznel yaratılma koşullarını yaşamadan o yapıtı anlamak mümkün ol­muyor. Her yapıt, onu yaratanın benliğinde oluşan örneğe uygunluğu oranında değer kazanacağına göre, değerlendiri­cinin her şeyden önce sanatçının niyetini anlamaya çalışma­sı gerekiyor. Bu yüzden olumlu ya da olumsuz bütün değer­lendirmeler, bütün red ve kabuller tartışmaya yol açabiliyor. Özellikle geleneksel, kurumsal ve kabul görmüş sanata kar­şıt ve yeni olanlar, bir başka anlatımla "avandgarde" olanlar, yeni ve alışılmadık olanlar, kabul görme bağlamında riski göze alanlardır. Sarsıcı olma, mesaj iletme dileği, biçimlen­dirme ve anlatımda yeni yollar ve araçlar karşısında eleş­tirinin, değerlendirme işlevinin çaresizliğini düşünelim... Eleştirmen bilmediği ya da şöyle böyle bildiği bir arazide yol göstericilik görevi üstlenmeğe cesaret etmiş bir şaşkından başka nedir? Yarışmaların sonuçları üzerine kaleme alınmış gerekçeler çoğun işlerin amacının dışında yorum ve açık­lamalar olmaktan öteye gidememiştir. Seçici kurullara yöneltilmiş itirazları, kuşkuları bu nedenlerle kişisel olarak haksız bulmuyor, bir yandan da hiç bir seçici kurulun herkesi inandırabileceğini de mümkün görmüyorum. 

Seçici kurul üyelerinin saptanmasında güne uygun farklı öl­çütler getirilebilir. Ne var ki ödül sisteminden vazgeçerek Kültür Bakanlığı'nın bir yıl içinde yapacağı bütün satın al­maların "Devlet Sanat Sergisi"nden yapıt satın alma biçimin­de gerçekleştirilmesi sanat yaşamımızda farklı bir havanın esmesine yol açabilir, olumlu bir hareket uyandırabilir. Duyurma işlerine de artık gerektiği ölçüde önem vermenin zamanı gelmiş geçiyor. Yıllardır Devlet Resim ve Heykel Ser­gisi tam bir sessizlik içinde açıldı ve kapandı. Oysa Devlet Resim ve Heykel Sergisi gibi, daha çok gençlerin katıldığı bir etkinlik yurtta her yıl bir sanat bayramı havası estirebilirdi." 

61. Devlet Resim ve Heykel Yarışması Sonuçları: